کم خوني ها، مجموعه اي از اختلالات خوني هستند که با کاهش تعداد سلول هاي قرمز خون و يا کاهش مقدار هموگلوبين موجود در آنها همراهند. کم خوني هاي تغذيه اي به دنبال کمبود بعضي از مواد مغذي به وجود مي آيند و با تأمين آن ماده، تصحيح مي شوند. مهمترين موادي که کمبود آنها باعث کم خوني مي شود؛ ويتامينB₁₂، اسيد فوليک و آهن هستند.

کمبود آهن شايعترين علت کم خوني است. در واقع کم خوني ناشي از فقر آهن شايعترين کمبود تغذيه اي دنياست.

دلايل فقر آهن عبارتند از:

*کم بودن دريافت آهن

*افزايش نياز به آهن در دوران رشد و بارداري

*افزايش اتلاف آهن بر اثر خونريزي، قاعدگي و يا بعضي بيماري هاي انگلي

*کم بودن جذب آهن به دليل کم بودن ترشح اسيد معده، مصرف بعضي داروها و يا مصرف مواد ممانعت کننده از جذب آهن بلافاصله بعد از غذا. مثل چاي و قهوه

*مسموميت با سرب

گروه هايي که بيشتر در معرض کم خوني ناشي از فقر آهن قرار دارند عبارتند از: شيرخواران کمتر از دو سال، دختران نوجوان، زنان باردار، سالمندان و کساني که مکرراً خون اهدا مي کنند.

علائم ظاهري کم خوني:

ضعف، خستگي، سرگيجه، سردرد، بي اشتهايي، رنگ پريدگي، تغيير شکل ناخن ها و کاهش توان فعاليت بدني

آهن غذايي، به دو شکل شيميايي در مواد غذايي وجود دارد:

آهن هِم، که بيشتر در غذاهاي حيواني مثل گوشت، جگر و ... وجود دارد.

آهن غير هِم، که بطور عمده در غذاهاي گياهي و بعضي از غذاهاي حيواني يافت مي شود.

آهن هِم تنها اندکي تحت تأثير ترکيبات موجود در غذا و وضعيت دستگاه گوارش قرار مي گيرد و جذب بالاتري دارد. اما آهن غير هِم جذب پاييني دارد و جذب آن به شدت تحت تأثير ترکيب مواد غذايي است.

 

مواردي که باعث کاهش جذب آهن غير هِم مي شود:

*وجود کلسيم زياد به همراه غذا

*وجود مواد ممانعت کننده مانند اگزالات ها( در حبوبات، اسفناج و قهوه)، فيتات ها(در سبوس ها) و پلي فنل ها(در چاي و قهوه)

*وجود چربي زياد در غذا

*مصرف بعضي از داروها به خصوص داروهاي ضد اسيد معده

نکته: مصرف کلسيم به همراه غذاهاي حاوي اگزالات (مانند ماست و اسفناج و چای سبز) با مهار اگزالات باعث افزايش جذب آهن مي شود

مواردي که باعث افزايش جذب آهن غير هِم مي شود:

*زنان باردار وشيرده جذب بيشتري دارند

*افرادي که دچار کمبود هستند جذب بيشتري دارند

*پروتئين هاي حيواني

*ويتامين ث

*اسید تارتاریک و مالیک موجود در هویج، چغندر، خرمالو و....

به طور کلي گوشت، جگر، تخم مرغ، سبزيجات برگ سبز، ميوه هاي خشک، حبوبات و مغزها منابع غني از آهن هستند.

ليست بعضي از مواد غذايي غني از آهن به همراه مقدار آهن موجود در آنها برحسب ميلي گرم آهن در صد گرم از ماده غذايي

 

*قطره آهن براي کودکان تغذيه شونده با شير مادر با شروع تغذيه تکميلي

*مکمل آهن براي مادران باردار

*پرهيز از مصرف خودسرانه مکمل هاي آهن (مصرف نابجاي مکمل آهن مي تواند موجب بروز مشکلات سلامتي شود )

*محدود کردن مصرف جگر، دل و قلوه به حداكثر2-1بار در هفته(مصرف بيش از حد اين مواد غذايي مي تواند باعث مسموميت و بروز مشکلات کبدي شود)

*پرهيز از مصرف چاي و قهوه بلافاصله بعد از غذا

*مصرف ميوه جات و سبزيجات به خصوص انواع غني از ويتامين ث، به همراه غذا.

بعضي از منابع خوب ويتامين ث عبارتند از:

کيوي،مرکبات، هندوانه، خربزه، گوجه فرنگي، ريواس و فلفل دلمه اي

*منابع آهن حيواني داراي اهميت بيشتري هستند

*مواد ممانعت کننده از جذب آهن موجود در سبوس ها بر اثر تخمير(ور آمدن خمير) از بين ميروند.