پوکی استخوان
پس از سن 30 سالگي تحليل استخوان‌ها به آرامي آغاز مي شود. اين تحليل رفتن اگر شدت داشته باشد مي‌تواند منجر به بروز عارضه پوكي استخوان
شود. دراين حالت استخوان‌ها باريك و شكننده شده و ممكن است به راحتي بشكنند.درابتدا تحليل استخواني در بين زنان و مردان به آرامي صورت مي‌گيرد
پس از سن 65 تا 70 سالگي اين پديده در مردان سريعتر صورت مي‌گيرد.از طرف ديگردرزنان نيز تحليل استخواني پس از رسيدن آنها به سن يائسگي و
كاهش ميزان ترشح هورمون استروژن سرعت پيدا مي‌كند.همچنين، اگر زنان تا پيش از رسيدن به سن يائسگي تخمدان‌ها‌يشان را طي عمل جراحي بردارند
احتمال ابتلا به پوكي استخوان افزايش پيدامي‌كند.
مواد اصلي تشكيل دهنده استخوان،پروتئين‌ها و كلسيم هستند.
به طور كلي به لحاظ ساختاري دونوع استخوان دربدن وجود دارد. استخوان‌هاي فشرده و استخوان‌هاي اسفنجي.هر استخوان در بدن هر دو نوع بافت
استخواني را به ميزان متفاوت داراست. اولين علائم و نشانه‌هاي پوكي استخوان معمولا در استخوان‌هايي ديده مي‌شود كه بيشترين بخش آنها را بافت
اسفنجي تشكيل مي‌دهد. اين استخوان‌ها شامل استخوان لگن، ستون فقرات واستخوان‌هاي مچ دست هستند.نشانه هاي اين بيماري كه ممكن است در
آينده بروزكند عبارتند از: كمر درد، ترك استخواني ، درد و نرمي استخوان، عدم تناسب دندان مصنوعي در دهان، خمشدن ستون فقرات به سمت جلو و ايجاد
قوز پشت، كاهش قد و درد گردن و...هستند.زناننسبت به مردان از تراكم استخواني كمتري برخوردارند و در نتيجه در طول يائسگي و بعداز آن بيشتر دچار
تحليل استخواني مي شوند.
اصول پيشگيري در پوكي استخوان
رشد طولي استخوان‌ها تا قبل از 20 سالگي كامل و متوقف مي گردد. اما افزايش استحكام استخوان‌ها بعد از سن 20 سالگي همچنان ادامه خواهدداشت.
بين سن 30-20 سالگي استخوان‌ها ضخيم و عريض مي شوند و در سن 30 سالگي به حداكثر حجم تراكم استخواني خود مي رسد. بنابراين هرچه در سنين
پايين ذخيره توده استخواني شما بيشتر باشد در سنين بالا از استخوان‌هاي قويتري برخوردار خواهيد بود.
عوامل موثر درپوکی استخوان
الف:عوامل غير قابل كنترل:
جنسيت: زنان بسيار بيشتر از مردان به پوكي استخوان و شكستگي ناشي از آن دچار مي شوند.( در واقع 4 برابر آقايان). زيرا زنان از ابتدا تراكم استخوان
كمتري دارند و بيشتر هم عمر ميكنند.
سن: با افزايش سن احتمال بروز پوكي استخوان بيشتر مي شود.بعد از 45سالگي به ازاء هرسال 5/.%كاهش تراکم استخوان در هر دو جنس دیده می شود.
شروع يائسگي:استروژن هورمون زنانهاي است كه از كاهش توده ي استخوان جلوگيري مي‌كند. توليد استروژن در تخمدان ها بعد از يائسگي متوقف مي
شود، در نتيجه، از دست رفتن توده استخوان تسريع مي‌شود.
سابقه خانوادگي :اثر وراثت بر پوکی استخوان بسیار مهم است .مطالعات در این زمینه نشان داد شكستگي لگن در مادر به عنوان عامل خطري کلیدی است.
استخوان بندي ظريف و كوچك:بانواني كه داراي استخوان هاي كوچك بوده، كوتاه قد و يا لاغرند، به خاطر وجود توده ي استخواني كمتر، بيشتر
ازخانمهايي چاق يا افرادي كه اسكلت بندي درشتي دارند مستعد ابتلا به پوكي استخوان مي باشند
نژاد:مطالعه جامع پیشگیری،تشخیص ودرمان پوکی استخوان (IMOS) نشان داد که تراکم استخوان در ایرانیان از ژاپنيها بیشتر واز آمریکائی ها کمتر است.
ابتلا به بعضي بيماري ها:
پوكي استخوان به طور ثانويه در افرادي كه اختلالات هورموني و متابوليسمي مانند بيماريهاي مزمن كبد و كليه، ديابت نوع 1، افزايش هورمون تيروئيد و
پاراتيروئيد، اختلالات رشد و هورمونهاي جنسي دارند ديده مي شود. التهاب روده و بيماريهايي كه ايجاد اختلال در جذب مواد غذايي كند و نيز اسهال مزمن،
منجر به پوكي استخوان مي شوند. دربي حركتي به مدت طولاني، بي اشتهايي عصبي،افرادي كه عضو پيوندي دريافت ميكنند و برخي سرطانها هم پوكي
استخوان ديده مي شود.
ب:عوامل قابل كنترل:
ورزش نكردن
كمبود كلسيم در برنامه ي غذايي
مصرف سيگار
عوامل خطر ديگر :داروها(از عوارض مصرف طولاني مدت داروهائی که به عنوان ضدالتهاب و ضدروماتيسم و ضدآلرژي تجويز مي‌شود.) برنامهي غذايي پر
پروتئين وكمبود ويتامين.D
چگونه مي توان از پوكي استخوان پيشگيري كرد؟
شيوه زندگي و تغذيه خوب براي داشتن استخوانهايسالم لازم و حياتي است.
اگرچه كلسيم در تمام سنين براي استخوان‌ها لازم است و بايددر رژيم غذايي گنجانده شود ولي ويتامين D به همراه كلسيم در استحكام استخوان‌ها نقش
اساسي دارد. استفاده روزانه از آفتاب و خوردن ويتامين D اين نياز را تأمين مي كند.
ورزش وفعاليتهاي فيزيكي در دوران كودكي و جواني اثر مثبت درشكل گيري و تراكم استخواني دارد. ورزش در دوران ميانسالي و در افرادي كه دچار پوكي
استخوان هستند نيز اثر زيادي در پيشگيري و افزايش تراكم استخوان دارد. تند راه رفتن، استفاده كردن از پله، كوهنوردي و ورزشهاي روزانه به ترميم و
ساختن بافت استخوان كمك مي كند. به طور كلي فعاليتهاي فيزيكي سبب تقويت عضلات و افزايش تعادل بدن ميگردد.
عدم استعمال سيگارو عدم مصرف نوشيدنيهاي حاوي الكل درپيشگيري از بروزپوكي استخوان مؤثراست.
علائم هشداردهنده پوكي استخوان
معمولا اين بيماري علائم خاصي ندارد، مگر شكستگي هايي كه بر اثر زمين خوردن هاي خيلي ساده ايجاد مي شوند. گاه درد پشت و ستون فقرات كه
ناشي از شكستگي هاي ظريفي در ستون فقرات هستند هم نشانه اي ازپوكي استخوان است. كاهش قد نيز مي تواند نشان پوكي استخوان باشد.
خميدگي پشت نيز از عوارض پوكي استخوان و حاصل شكستن مهره هاي ستون فقرات است.
تظاهرات بالینی
پوکی استخوان فاقد علامت است تا هنگامی که شکستگی رخ دهد.هر چند 90% شکستگی هاي لگن به دنبال سقوط رخ می دهد.دوسوم ازشکستگی
های مهره ای به صورت خاموش هستند وبا یک استرس کوچک مانند بلند کردن اشیاء،عطسه ویا خم شدن که حتی زمان آن را بیمار به خاطر ندارد ، اتفاق
می افتند. شکستگی های مهره ای حاد می تواند سبب درد کمر شوند که با مصرف داروهای ضد درد وفیزیوتراپی درعرض چند هفته بهبودمی يابند.. در
بسياري از موارد ، تنها علامت پوكي استخوان مي تواند درد پشت، پس از ايستادن طولاني مدت باشد كه با استراحت در بستربسرعت برطرف مي شود .
تشخيص پوكي استخوان
اين بيماري معمولا با عكس هاي معمول راديولوژي مشخص نمي شود، مگر اين كه بيش از 30 درصد از استخوان از بين رفته باشد. بهترين روش
تشخيص،روش( DXA dual xray absorptiometry) است كه بااين روش تراكم استخوان را در لگن، ستون فقرات ياكل بدن اندازه مي گيرند.
تغذيه مناسب در پوکي استخوان
براي داشتن استخوان هاي قوي بايد کلسيم و ويتامين دي کافي در بدن وجود داشته باشد . به غير از اين ، مواد فوق را براي سلامت قلب ،ماهيچه ها ،
اعصاب و ... نياز داريد ،البته ما روزانه مقداري از کلسيم بدنمان را از راه مواد دفعي بدن مثل عرق ، ادرار ومدفوع ، پوسته هايي که به طور طبيعي از پوستمان
مي ريزد ، ناخن ها و موهايمان ،ازدست مي دهيم . بنابراين مخصوصاً براي جلوگيري از پوکي استخوان بايد در مواد غذايي که مصرف مي کنيم ، کلسيم
کافي وجود داشته باشد ( پروتئين ، منيزيوم ، روي ، ويتامينآ و ويتامين ث همه براي سلامت استخوان ضروري اند.)
البته کلسیم وویتامین دی هرگز نباید به تنهایی به عنوان درمان پوکی استخوان به کار رود.ویتامین D مورد نیاز برا ی گروه های مختلف سنی متفاوت
است.مصرف پروتئین ،به ویژه در زنانی که شکستگی ناشی از پوکی استخوان داشته اند یک جزء مهم توصیه های تغذیه ای است.افزایش مصرف پروتئین،در
زنان ومردانی که در رژیم غذایی شان پروتئین به میزان کافی وجود نداشته است ،بر روی كاهش خطر شکستگی مؤثربوده است.
مواد غذايي حاوي كلسيم:
گروه لبنيات: كشك ، پنير ، ماست ، شير. (كره ، خامه ،سرشير محتواي كلسيم ناچيزي دارند. )
گروه گياهان : بادام ، فندق ، كنجد ، برگتربچه ، جعفري ، كلم پيچ ، گل كلم
گروه مواد غذايي دريايي : صدف ، ماهي
رژيم غذايي متعادل و مناسب درپيشگيري از پوكي استخوان چيست؟
تغذيه مناسب نقش مهمي در قدرت وسلامت استخوان‌ها دارد. كلسيم باعث سختي و استحكام استخوان‌ها ميگردد به همين دليل بايد از غذاهايي كه
سرشار از كلسيم هستند زياد استفاده كرد. . در سنين جواني، كلسيم موجود در غذا، به بالا بردن جرم استخوان هايتان كمك مي كند ولي وقتي كه پا به
سن مي گذاريد، متاسفانه بدن شما ديگر قادر به جذب بالاي كلسيم نيست وبه همين جهت نياز بدنتان به غذاهايي با ميزان فراوان كلسيم، افزايش مي
يابد.
روزانه 4-2 قسمت شير يا فرآورده هاي آن را بخوريد.
زيادگوشت نخوريد.
از سيگار و الكل استفاده نكنيد. (سيگار باعث اختلال در رشد سلوهاي سازنده استخوان مي شود و الكل باعث دفع كلسيم از بدن مي شود.)
نمك زياد مصرف نكنيد.
شير (پرچرب و بدون چربي) يكي از منابع غني كلسيم است. لبنيات مانند ماست و دوغ و پنير و كشك و... نيز سرشار از كلسيم مي باشند. خوشبختانه
فرآورده هاي كم چرب هم به همان مقدار و گاهي بيشتر از فرآورده هاي پرچرب داراي كلسيم هستند.نوجوانان و بزرگسالان تا 24 سال وزنان شيرده
بايدروزانه 4-3 وعده) هر و عده معادل يك ليوان) در روز شير بخورند. در صورت عدم تحمل شير،ماست و پنير و كشك جايگزينهاي خوبي هستند. پياله اي
ماست يا دو قطعه پنير (اندازه دو قوطي كبريت) تقريباً معادل يك ليوان شير كلسيم دارند.در افرادي كه نميتوانند از مواد حاوي كلسيم استفاده كننديا غذاهاي
كلسيم دار به مقدار كافي نميخورند بايد قرص كلسيم تجويز شود.
درمان از طریق نرمش و ورزش
به طور منظم ورزش کنید. ورزش هایی که با تحمل وزن بدن همراهند مانع از پوکی استخوان می‌شوند. ورزش‌هایی که با تحمل وزن بدن همراهندعبارتند از:
راه رفتن، راهپیمایی، دوی آهسته، نرمش (ایروبیک) تنیس. دقت کنید حتماورزشی را در برنامه خود بگنجانید که قدری فشار بر پشت و بازوهای شما وارد
می‌آورد،نظیر پارو زدن، تنیس یا حرکت با وزنه. هفته‌ای 3- 5 بار و هر بار به مدت 20-60 دقیقه ورزش فوایدی محسوس دارد. (قبل از آغاز برنامه ورزشی با
پزشک خود مشورت کنید.) فعال باشید، حتی اگر نمی‌توانید مرتبا ورزش کنید، سعی کنید به مدت 20 دقیقه یا بیشترفعالیت جسمانی معتدلی در اغلب
روزهای هفته، ترجیحا تمام روزهای هفته داشته باشید،حتی یک قدم زدن سریع روزانه به کاهش از دست دادن استخوان کمک می‌کند.ورزش کمک می‌کند
تا عضلات و استخوان ها را تقویت کنید. کارایی قلب خود را افزایش دهید. وزن خود را کنترل کنید. استرس را کاهش دهید. تعادل و چالاکی خود را بهبود
بخشید، که می‌تواند مانع از زمین خوردن شما گردد.
سایر اقداماتی که می‌توانید در مقابله باپوکی استخوان انجام دهیدعبارتنداز:
سیگار نکشید برای ترک سیگار برنامه‌ریزی کنید، اگر در ترک سیگار مشکل دارید مقدار آن را کاهش دهید.
به قدر مناسب در برابر نور آفتاب قراربگیرید، بدن شما وقتی ویتامین D می‌سازد که پوستتان در معرض نور آفتاب قرار گیرد،
در برخی از کشورها بسیاری از محصولات لبنی نیز با ویتامین D اضافه غنی شده‌اند.
حتی‌الامکان از مصرف نوشابه و قهوه خودداری کنید، اگر قهوه می‌نوشید آن را با شیرمصرف کنید
.
